Theo thống kê tại Mỹ, cứ 4 người dân thì có 1 người bị xơ vữa động mạch. Đây là một chứng bệnh có thể xuất hiện âm thầm ngay từ lúc còn trẻ và liên tục phát triển theo thời gian. Bệnh chỉ được phát hiện dưới một bệnh cảnh của tình trạng thiếu hụt máu và oxy của một tổ chức quan trọng như não, tim, thận hoặc là một bộ phận ngoại biên như tay, chân. Hiểu rõ về tầm quan trọng của việc thay đổi lối sống lành mạnh sẽ giúp cho tim khỏe mạnh và ngăn ngừa những hậu quả nghiêm trọng hơn như nhồi máu cơ tim hay đột quỵ, thậm chí tử vong.
Kẻ giết người thầm lặng và nguy hiểm nhất là ai?
Ở cấp độ toàn cầu, 7 trong số 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong năm 2019 là các bệnh không lây nhiễm. Bảy nguyên nhân này chiếm 44% tổng số ca tử vong hoặc 80% trong top 10. Tuy nhiên, tất cả các bệnh không lây nhiễm cộng lại chiếm 74% số ca tử vong trên toàn cầu vào năm 2019.
Kẻ giết người lớn nhất trên thế giới là bệnh thiếu máu cơ tim, gây ra 16% tổng số ca tử vong trên thế giới. Kể từ năm 2000, số ca tử vong do căn bệnh này gia tăng nhiều nhất, tăng hơn 2 triệu lên 8,9 triệu ca tử vong vào năm 2019. Đột quỵ và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ 2 và thứ 3, chiếm khoảng 11% và 6. % tổng số người chết tương ứng.
Bảng: Những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu
[Nguồn: WHO]
Xơ vữa động mạch là gì?
Xơ vữa động mạch (đôi khi còn gọi là xơ cứng động mạch) là một căn bệnh trong đó xuất hiện mảng bám (mảng xơ vữa) tích tụ bên trong lòng động mạch cỡ trung bình và lớn của bạn.
Cơ chế hình thành xơ vữa động mạch được các nhà khoa học cho rằng xuất phát từ tình trạng mất cân bằng chuyển hóa lipid kết hợp với phản ứng viêm. Mảng xơ vữa được tạo ra bởi chất béo (cholesterol), các tế bào viêm, tế bào cơ trơn, mạng lưới mô liên kết có chứa huyết khối, canxi lắng đọng và các chất khác có trong máu. Theo thời gian, mảng xơ vữa dày cứng lại gây hẹp lòng động mạch. Đây là nguyên nhân làm hạn chế lưu lượng máu giàu oxy cung cấp đến các bộ phận khác của cơ thể.
Xơ vữa động mạch nếu không được phát hiện và chữa trị kịp thời có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng, bao gồm cơn đau tim, đột quỵ, hoặc thậm chí tử vong.
Mảng xơ vữa được hình thành trong lòng động mạch và dần gây tắc nghẽn dòng chảy
Nguyên nhân nào gây ra xơ vữa động mạch?
Cho đến nay, khoa học chưa biết đích xác xơ vữa động mạch sẽ bắt đầu vào lúc nào và nguyên nhân gây ra nó. Xơ vữa động mạch là một bệnh mạch máu tiến triển chậm và âm thầm, nó có thể khởi phát ngay khi còn thơ ấu. Đôi khi người ta chỉ phát hiện ra nó khi đã có biểu hiện của bệnh tim hoặc đột quỵ. Tuy nhiên, bệnh vẫn có khả năng tiến triển nhanh ở một độ tuổi nào đó khi kết hợp với các yếu tố nguy cơ khiến các mảng bám phá hủy lớp bên trong của thành động mạch.
Những yếu tố nguy cơ này là:
- Mỡ máu tức là cholesterol và chất béo trung tính (Triglyceride) tăng cao
- Huyết áp cao
- Hút thuốc lá
- Đường huyết cao do kháng insulin hoặc bệnh tiểu đường (tuýp 1)
- Béo phì do rối loạn chuyển hóa
- Kém hoạt động thể chất
Các nhà khoa học vẫn đang tiếp tục nghiên cứu các yếu tố nguy cơ khác có thể gây ra xơ vữa động mạch. Chẳng hạn, mức độ cao của một loại protein được gọi là protein phản ứng C (CRP) trong máu có thể làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và đau tim.
> Xem thêm: Các yếu tố nguy cơ và biện pháp ngăn ngừa rủi ro gây bệnh xơ vữa động mạch
> Xem thêm: Tác động sinh lý của stress lên cơ thể con người
Xơ vữa động mạch tiến triển như thế nào?
Mảng bám của xơ vữa động mạch có thể bắt đầu tích tụ ở nơi động mạch bị tổn thương. Theo thời gian, mảng bám này cứng lại và gây thu hẹp lòng các động mạch. Cuối cùng, tại một khu vực của mảng bám có thể bị vỡ ra bất cứ lúc nào. Khi điều này xảy ra, các mảnh tế bào máu được gọi là tiểu cầu đến dính vào vị trí tổn thương. Chúng kết tụ lại với nhau để tạo thành cục máu đông để bịt kín vết thương đó. Nhưng các cục máu đông cũng làm thu hẹp lòng động mạch nhiều hơn, hạn chế dòng chảy của máu đưa oxy đến các bộ phận khác, gây ra tình trạng thiếu máu và oxy ở các bộ phận đó.
Tùy thuộc vào vị trí động mạch nào bị ảnh hưởng, cục máu đông có thể gây ra các tổn thương bệnh lý như: bệnh động mạch ngoại vi, bệnh thận mãn tính, bệnh động mạch vành (C.A.D), chứng đau thắt ngực , hoặc là gây ra tai biến mạch máu não và đột quỵ.
Các nhà khoa học tiếp tục tìm kiếm các nguyên nhân gây ra chứng xơ vữa động mạch. Họ hy vọng sẽ tìm thấy câu trả lời cho những câu hỏi như:
• Tại sao và làm thế nào để các động mạch bị tổn thương?
• Các mảng bám phát triển và thay đổi như thế nào theo thời gian?
• Tại sao mảng bám bị vỡ và dẫn đến cục máu đông?
> Xem thêm: Xơ vữa động mạch gây ra những bệnh gì
Xơ vữa động mạch xuất hiện triệu chứng khi nào?
Xơ vữa động mạch thường không có triệu chứng trong hàng chục năm. Các triệu chứng xuất hiện khi tổn thương làm cản trở dòng máu. Triệu chứng thiếu máu thoáng qua (ví dụ, đau thắt ngực ổn định khi gắng sức, thiếu máu não thoáng qua , đau cách hồi chi dưới) có thể xuất hiện khi mảng xơ vữa ổn định phát triển và gây hẹp > 70% lòng mạch. Co thắt mạch máu có thể khiến một tổn thương không gây hẹp đáng kể trở thành hẹp nặng hoặc tắc hoàn toàn. Triệu chứng của đau thắt ngực không ổn định, nhồi máu cơ tim , đột quỵ do nhồi máu , hoặc đau chi khi nghỉ có thể gặp khi mảng xơ vữa không ổn định bị nứt vỡ và gây tắc mạch cấp tính, xảy ra đồng thời với hình thành huyết khối hoặc tắc mạch. Xơ vữa động mạch cũng có thể gây đột tử mà không hề có các cơn đau thắt ngực trước đó.
Tác động của xơ vữa lên thành động mạch có thể gây tách hoặc phình động mạch, gây ra triệu chứng đau, khối đập theo nhịp, mất mạch hoặc đột tử
Đau cách hồi chi dưới có thể do xơ vữa động mạch gây nên tắc/hẹp lòng động mạch
Làm thế nào để chẩn đoán xơ vữa động mạch?
Khám sức khỏe
Trong quá trình khám sức khỏe, bác sĩ có thể lắng nghe động mạch của bạn để tìm âm thanh rít bất thường còn gọi là tiếng thổi. Tiếng thổi có thể cho thấy lưu lượng máu qua đó kém do tích tụ mảng bám.
Bác sĩ cũng có thể kiểm tra xem có bất kỳ nhịp đập nào của bạn (ví dụ: ở chân hoặc bàn chân) yếu hoặc không có. Mạch yếu hoặc không có có thể là dấu hiệu của động mạch bị tắc.
Việc khám sức khỏe định kỳ có thể giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường
Xét nghiệm chẩn đoán
Bác sĩ có thể chỉ định một hoặc nhiều xét nghiệm để chẩn đoán xơ vữa động mạch. Các xét nghiệm này có thể giúp bác sĩ biết được mức độ bệnh của bạn và lập kế hoạch điều trị tốt nhất.
Xét nghiệm máu
Xét nghiệm máu kiểm tra mức độ của một số chất béo, cholesterol, đường và protein trong máu của bạn. Mức độ bất thường có thể là một dấu hiệu cho thấy bạn có nguy cơ bị xơ vữa động mạch.
EKG (điện tâm đồ)
Điện tâm đồ là một xét nghiệm đơn giản, không gây đau đớn, phát hiện và ghi lại hoạt động điện của tim. Xét nghiệm cho biết tần số nhịp tim đập như thế nào và nhịp của nó ổn định hay không. Điện tâm đồ cũng ghi lại cường độ và thời gian của các tín hiệu điện khi chúng đi qua tim.
Điện tâm đồ có thể cho thấy dấu hiệu của tổn thương tim do CHD. Xét nghiệm này cũng cho thấy các dấu hiệu tồn tại của cơn đau tim trước đây hoặc hiện tại.
Chụp X quang ngực
Chụp X quang ngực là chụp các cơ quan và cấu trúc bên trong lồng ngực của bạn, chẳng hạn như tim, phổi và mạch máu. Chụp X quang có thể tiết lộ các dấu hiệu của suy tim.
Chỉ số mắt cá chân / vòng tay
Thử nghiệm này so sánh huyết áp ở mắt cá chân của bạn với huyết áp ở cánh tay của bạn để xem lượng máu của bạn đang chảy như thế nào. Xét nghiệm này có thể giúp chẩn đoán P.A.D (Bệnh động mạch ngoại vi).
Siêu âm tim
Siêu âm tim sử dụng sóng âm thanh để tạo ra hình ảnh chuyển động của trái tim bạn. Xét nghiệm cung cấp thông tin về kích thước và hình dạng của tim cũng như các buồng tim và van tim đang hoạt động tốt như thế nào.
Echo cũng có thể xác định các khu vực lưu lượng máu kém đến tim, các khu vực cơ tim không co bóp bình thường hoặc tổn thương của cơ tim trước đó do lưu lượng máu đến kém.
Chụp cắt lớp vi tính
Chụp cắt lớp vi tính (CT) thu được các hình ảnh do máy tính tạo ra về tim, não hoặc các khu vực khác của cơ thể. Xét nghiệm có thể cho thấy các động mạch lớn bị xơ cứng và bị thu hẹp.
Chụp CT tim cũng có thể cho biết liệu canxi có tích tụ trong thành động mạch vành (tim) hay không. Đây có thể là dấu hiệu sớm của CHD.
Kiểm tra gắng sức
Ở bài kiểm tra gắng sức, bạn phải hoạt động thể lực để tim hoạt động mạnh và đập nhanh, trong khi đó kỹ thuật viên sẽ kiểm tra các số đo về tim. Nếu không thể hoạt động được, bạn có thể được cho uống thuốc để tim hoạt động mạnh và đập nhanh.
Một bài kiểm tra gắng sức có thể phát hiện các dấu hiệu và triệu chứng của CHD, chẳng hạn như:
• Thay đổi bất thường về nhịp tim hoặc huyết áp của bạn
• Khó thở hoặc đau ngực
• Những thay đổi bất thường về nhịp tim hoặc hoạt động điện tâm đồ
Hình ảnh chụp tim của bạn khi làm kiểm tra gắng sức và khi bạn nghỉ ngơi có thể cho biết máu đang lưu thông như thế nào trong các bộ phận khác nhau. Bác sỹ cũng có thể biết tim của bạn bơm máu tốt như thế nào khi nó đập.
Chụp mạch
Bác sỹ sẽ luồn một ống thông vào mạch máu ở cánh tay, bẹn (đùi trên) hoặc cổ của bạn để đưa thuốc cản quang vào trong. Thuốc nhuộm đó có thể nhìn thấy trên hình ảnh chụp X-quang. Bằng cách đó, bác sĩ có thể thấy dòng chảy của máu qua các động mạch của bạn. Xét nghiệm này giúp cho biết liệu mảng bám có đang chặn động mạch của bạn hay không và mức độ nghiêm trọng của tắc nghẽn.
Các xét nghiệm khác
Các xét nghiệm khác đang được nghiên cứu để xem liệu chúng có thể cung cấp cái nhìn tốt hơn về sự tích tụ mảng bám trong động mạch hay không. Ví dụ về các xét nghiệm này bao gồm chụp cộng hưởng từ (MRI) và chụp cắt lớp phát xạ positron (PET)
Xơ vữa động mạch phải điều trị như thế nào?
Các phương pháp điều trị chứng xơ vữa động mạch có thể bao gồm thay đổi lối sống có lợi cho tim mạch, thuốc và các thủ thuật y tế hoặc phẫu thuật. Các mục tiêu điều trị bao gồm:
- Giảm nguy cơ hình thành cục máu đông
- Ngăn ngừa các bệnh liên quan đến xơ vữa động mạch
- Giảm các yếu tố nguy cơ trong nỗ lực làm chậm hoặc ngăn chặn sự tích tụ của mảng bám
- Giảm các triệu chứng
- Mở rộng hoặc bỏ qua các động mạch bị tắc nghẽn bởi mảng bám
> Xem thêm: Điều trị xơ vữa động mạch, những điều cần biết
Bác sĩ có thể đề nghị thay đổi lối sống có lợi cho tim nếu bạn bị xơ vữa động mạch. Thay đổi lối sống có lợi cho tim bao gồm thói quen ăn uống, hướng tới cân nặng hợp lý, kiểm soát căng thẳng, hoạt động thể chất và bỏ hút thuốc lá.
Cần thay đổi lối sống có lợi cho sức khỏe tim mạch
> Xem thêm: Lối sống tốt cho trái tim khỏe mạnh
TPBVSK Neurocard Max có chứa hoạt chất Bacopa Monnieri (Bacomind®) và Omega 3 (VIVOMEGA®) giúp hỗ trợ ngăn ngừa các nguy cơ gây tổn hại lên hệ tim mạch. Để được tư vấn kỹ hơn, vui lòng để lại thông tin và câu hỏi ở phía dưới.
Nguồn: Bác sĩ Đặng Minh Tuấn
