Căng thẳng hay còn gọi là stress là một trạng thái mà con người thường xuyên gặp phải trong cuộc sống. Nếu biết cách kiểm soát, stress giúp con người thích nghi và phát triển tốt hơn. Nhưng ngược lại thì có thể gây hại cho sức khỏe. Vậy tác động sinh lý của stress lên cơ thể con người như thế nào? Hãy tìm hiểu ở bài viết dưới đây:
Phản ứng căng thẳng cấp tính
Theo sau nhận thức về một sự kiện căng thẳng cấp tính, có một loạt các thay đổi trong hệ thống thần kinh, tim mạch, nội tiết và miễn dịch. Những thay đổi này tạo thành phản ứng căng thẳng (stress) và nói chung mang tính thích ứng, ít nhất là trong ngắn hạn. Đặc biệt, có hai tính năng làm cho phản ứng căng thẳng trở nên thích ứng:
Đầu tiên, các hormone căng thẳng được tiết ra để cung cấp các nguồn dự trữ năng lượng cho cơ thể sử dụng ngay lập tức.
Thứ hai, một mô hình phân phối năng lượng mới xuất hiện. Năng lượng được chuyển hướng đến các mô hoạt động nhiều hơn khi căng thẳng, chủ yếu là cơ xương và não. Các tế bào của hệ thống miễn dịch cũng được kích hoạt và di chuyển đến “trạm chiến đấu”. Trong khi các hoạt động ít quan trọng hơn bị đình chỉ, chẳng hạn như hoạt động tiêu hóa, sản xuất các hormone tăng trưởng và tuyến sinh dục. Nói một cách đơn giản, trong thời kỳ khủng hoảng cấp tính, việc không có nhu cầu ăn uống, tăng trưởng và hoạt động tình dục có thể gây tổn hại đến sự toàn vẹn về thể chất và thậm chí là sự sống còn.
Hormone căng thẳng được sản xuất bởi SNS và trục vỏ thượng thận dưới đồi-tuyến yên. SNS kích thích tủy thượng thận sản xuất catecholamine (ví dụ: epinephrine). Song song đó, nhân cận thất của vùng dưới đồi sản xuất yếu tố giải phóng corticotropin, yếu tố này sau đó kích thích tuyến yên sản xuất Adrenocorticotropin, chính hormon này sau đó kích thích vỏ thượng thận tiết ra cortisol. Phối hợp với nhau, catecholamine và cortisol làm gia tăng nguồn năng lượng sẵn có bằng cách thúc đẩy quá trình phân giải lipid và chuyển đổi glycogen thành glucose (tức là đường huyết).
Phản ứng căng thẳng cấp tính
Sau đó, năng lượng được phân phối đến các cơ quan cần thiết nhất cho phản ứng stress bằng cách làm tăng mức huyết áp, co các mạch máu ở vùng không cần thiết cùng lúc làm giãn các mạch máu ở vùng khác. Huyết áp tăng do một trong hai cơ chế huyết động. Cơ chế cơ tim làm tăng huyết áp thông qua việc tăng cường cung lượng tim; tức là, tăng nhịp tim và lượng máu được bơm với mỗi nhịp đập của tim. Cơ chế mạch máu: co mạch máu khiến tăng huyết áp. Các yếu tố gây stress cụ thể có xu hướng kêu gọi các phản ứng của cơ tim hoặc mạch máu, tạo ra sự rập khuôn tình huống. Trong những tình huống mà hành động quyết định sẽ không thích hợp, nhưng thay vào đó, sự ức chế và cảnh giác của cơ xương được kích hoạt, thì một phản ứng của tim mạch là thích ứng. Phản ứng của mạch máu chuyển máu từ ngoại vi đến các cơ quan nội tạng, do đó giảm thiểu khả năng chảy máu trong trường hợp bị tấn công vật lý.
Cuối cùng, phản ứng căng thẳng cấp tính bao gồm việc kích hoạt hệ thống miễn dịch. Các tế bào của hệ thống miễn dịch bẩm sinh (như đại thực bào và tế bào Lympho tiêu diệt tự nhiên) khởi hành từ mô bạch huyết và lá lách và đi vào máu, gia tăng tạm thời số lượng bạch cầu. Từ đó, các tế bào miễn dịch di chuyển vào các mô có nhiều khả năng bị tổn thương nhất trong quá trình đối đầu vật lý (ví dụ: da). Khi ở “trạm chiến đấu”, các tế bào này “ăn” và tiêu diệt các vi khuẩn có thể xâm nhập vào cơ thể qua các vết thương và do đó tạo điều kiện cho việc chữa lành.
Phản ứng căng thẳng mạn tính
Phản ứng căng thẳng cấp tính có thể trở nên trầm trọng nếu nó được kích hoạt nhiều lần hoặc liên tục. Ví dụ, kích thích SNS mãn tính lên hệ thống tim mạch có thể dẫn đến chứng tăng huyết áp và phì đại mạch máu. Đó là do các cơ co thắt mạch máu dày lên, gây ra cao huyết áp ngay cả khi nghỉ ngơi, hoặc cơ thể có xu hướng phản ứng rập khuôn với tất cả các loại tác nhân gây căng thẳng. Huyết áp tăng cao mãn tính buộc tim phải làm việc nhiều hơn, dẫn đến phì đại tâm thất trái. Theo thời gian, huyết áp tăng cao mãn tính và thay đổi nhanh chóng có thể dẫn đến các động mạch bị hư hỏng và hình thành mảng xơ vữa.
Phản ứng căng thẳng mãn tính
Mức cơ bản tăng cao của hormone căng thẳng liên quan đến căng thẳng mãn tính cũng ngăn chặn khả năng miễn dịch bằng cách ảnh hưởng trực tiếp đến cấu hình cytokine. Cytokine là các phân tử liên lạc được sản xuất chủ yếu bởi các tế bào miễn dịch. Có ba lớp cytokine. Các cytokine tiền viêm làm trung gian cho các phản ứng viêm cấp tính. Tế bào Th1 làm trung gian miễn dịch tế bào bằng cách kích thích các tế bào tiêu diệt tự nhiên và tế bào Lympho T gây độc tế bào, các tế bào miễn dịch nhắm vào các mầm bệnh nội bào (ví dụ, vi rút). Cuối cùng, các cytokine Th2 làm trung gian miễn dịch dịch thể bằng cách kích thích các tế bào Lympho B sản xuất kháng thể, kháng thể này “đánh dấu” các mầm bệnh ngoại bào (ví dụ, vi khuẩn) để loại bỏ. Trong một phân tích tổng hợp của hơn 30 năm nghiên cứu, Segerstrom & Miller (2004) đã phát hiện ra rằng các yếu tố gây căng thẳng trung gian, chẳng hạn như các kỳ thi học tập, có thể thúc đẩy sự thay đổi Th2 (tức là sự gia tăng cytokine Th2 so với cytokine Th1). Sự thay đổi Th2 có tác dụng ức chế miễn dịch tế bào có lợi cho miễn dịch dịch thể. Để đối phó với các yếu tố gây căng thẳng mãn tính hơn (ví dụ, chăm sóc lâu dài cho một bệnh nhân sa sút trí tuệ), Segerstrom & Miller nhận thấy rằng các cytokine tiền viêm, Th1 và Th2 trở nên rối loạn điều hòa và dẫn đến cả miễn dịch dịch thể và tế bào bị ức chế. Các yếu tố gây căng thẳng trung gian và mãn tính có liên quan đến việc làm chậm lành vết thương và phục hồi sau phẫu thuật lâu hơn; hoặc phản ứng kháng thể kém hơn sau tiêm chủng và sự thiếu hụt chất kháng vi-rút được cho là góp phần làm tăng khả năng bị nhiễm vi-rút.
Căng thẳng mãn tính đặc biệt có vấn đề đối với người cao tuổi do suy giảm miễn dịch. Người lớn tuổi ít có khả năng tạo ra các phản ứng kháng thể để tiêm chủng hoặc chống lại các bệnh nhiễm vi rút. Mặc dù nghiên cứu vẫn chưa thể hiện mối liên hệ giữa phản ứng sau tiêm chủng kém với tỷ lệ tử vong sớm, nhưng bệnh cúm và các bệnh truyền nhiễm khác là nguyên nhân chính gây tử vong ở người cao tuổi, ngay cả ở những người đã tiêm phòng.
Hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu được tác động sinh lý của stress đối với cơ thể. Đối với những phản ứng căng thẳng cấp tính, hãy nghỉ ngơi, thư giãn và chia sẻ nhiều hơn với mọi người xung quanh. Còn đối với những căng thẳng mãn tính, hãy nhận biết và ngăn chặm sớm ngay từ đầu đề tránh những hậu quả đáng tiếc có thể xảy ra bạn nhé.
TPBVSK Neurocard Max có chứa hoạt chất Bacopa Monnieri (Bacomind®) và Omega 3 (VIVOMEGA®) giúp hỗ trợ phòng ngừa các tác hại do lo lắng, căng thẳng gây nên. Để được tư vấn kỹ hơn, vui lòng để lại thông tin và câu hỏi ở phía dưới.
Nguồn: Bác sĩ Đặng Minh Tuấn
