Bệnh sa sút trí tuệ mà Alzheimer là đại diện phổ biến nhất, là chứng bệnh có thể gặp ở khoảng 1/3 số lượng người cao tuổi trên 80. Khoa học hiện nay vẫn còn chưa hiểu rõ hết về tất cả các căn nguyên gây ra bệnh và biện pháp điều trị chủ yếu là làm chậm lại quá trình diễn biến nghiêm trọng cùng với việc cải thiện các triệu chứng gây ảnh hưởng đến đời sống cơ bản của người bệnh. Việc xác định các yếu tố nguy cơ và phòng ngừa bệnh tật cũng là mục tiêu mũi nhọn của các nhà tâm lý học hiện nay.

Tổng quan về sa sút trí tuệ

Sa sút trí tuệ (Demetia) là một thuật ngữ chung bao hàm việc mất trí nhớ, rối loạn ngôn ngữ, mất khả năng giải quyết vấn đề và mất các khả năng tư duy khác; tình trạng này đủ mức nghiêm trọng để cản trở cuộc sống hàng ngày.
Bệnh sa sút trí tuệ là sự mất chức năng nhận thức – suy nghĩ, ghi nhớ và lý luận – đến mức nó cản trở cuộc sống và hoạt động hàng ngày của một người. Một số người bị sa sút trí tuệ không thể kiểm soát cảm xúc của họ, và tính cách của họ có thể thay đổi. Sa sút trí tuệ có mức độ từ giai đoạn nhẹ nhất, khi mới bắt đầu ảnh hưởng đến hoạt động sống tự chủ của một người; đến giai đoạn nghiêm trọng hơn, khi người đó phải phụ thuộc hoàn toàn vào người khác trong các hoạt động sống cơ bản.
Bệnh Alzheimer chiếm 60 – 80% các trường hợp sa sút trí tuệ; đứng thứ hai về mức độ phổ biến là sa sút trí tuệ mạch máu, xảy ra do chảy máu vi thể và tắc nghẽn mạch máu trong não. Những người trải qua nhiều loại sa sút trí tuệ đồng thời, gọi là bị sa sút trí tuệ hỗn hợp. Có nhiều tình trạng khác cũng có thể gây ra các triệu chứng sa sút trí tuệ, bao gồm một số bệnh có thể hồi phục được, chẳng hạn như các vấn đề về tuyến giáp và thiếu hụt vitamin.
Sa sút trí tuệ thường được gọi không chính xác là “bệnh lão suy” hoặc “sa sút trí tuệ do tuổi già”, phản ánh quan niệm phổ biến nhưng không chính xác trước đây cho rằng suy giảm tinh thần nghiêm trọng là một phần bình thường của quá trình lão hóa. Có nhiều người sống ở độ tuổi 90 trở lên mà không hề có bất kỳ dấu hiệu nào của chứng sa sút trí tuệ.

(Xem thêm: Các loại sa sút trí tuệ phổ biến, bệnh Alzheimer là gì?)

Triệu chứng của sa sút trí tuệ

Các triệu chứng của chứng sa sút trí tuệ có thể khác nhau và có thể bao gồm:
• Mất trí nhớ, phán đoán kém và nhầm lẫn
• Khó nói, hiểu và diễn đạt suy nghĩ khó khăn hoặc khó đọc và viết
• Lang thang và thường đi lạc dù ở nơi quen thuộc
• Khó khăn trong việc tính toán
• Hay lặp lại các câu hỏi
• Sử dụng các từ khác thường để chỉ các đồ vật vốn quen thuộc
• Mất nhiều thời gian hơn để hoàn thành các công việc bình thường hàng ngày
• Mất hứng thú với các hoạt động hoặc sự kiện bình thường hàng ngày
• Bị ảo giác hoặc trải qua ảo tưởng hoặc hoang tưởng
• Có những hành động bốc đồng
• Thờ ơ không quan tâm đến cảm xúc của người khác
• Mất thăng bằng và có các vấn đề về chuyển động
Những người bị khuyết tật về trí tuệ và phát triển cũng có thể phát triển chứng sa sút trí tuệ khi họ già đi và việc nhận biết các triệu chứng của họ có thể đặc biệt khó khăn. Điều quan trọng là phải xem xét khả năng hiện tại của một người và theo dõi những thay đổi theo thời gian có thể báo hiệu chứng sa sút trí tuệ
Tình trạng tiến triển, có nghĩa là các dấu hiệu của bệnh sa sút trí tuệ bắt đầu từ từ và dần dần trở nên tồi tệ hơn. Nếu bạn hoặc ai đó bạn biết đang gặp khó khăn về trí nhớ hoặc những thay đổi khác trong kỹ năng tư duy, đừng bỏ qua chúng. Đi khám bác sĩ sớm để xác định nguyên nhân. Đánh giá chuyên môn có thể phát hiện một tình trạng có thể điều trị được. Và ngay cả khi các triệu chứng gợi ý chứng sa sút trí tuệ, chẩn đoán sớm cho phép người bệnh được hưởng lợi ích tối đa từ các phương pháp điều trị sẵn có.

(Xem thêm: 10 dấu hiệu cảnh báo sớm và các giai đoạn của bệnh Alzheimer )

Điều gì gây ra chứng sa sút trí tuệ ?

Chứng sa sút trí tuệ là do các tế bào não bị tổn thương. Tổn thương này cản trở khả năng giao tiếp của các tế bào não với nhau. Khi các tế bào não không thể giao tiếp bình thường, suy nghĩ, hành vi và cảm xúc có thể bị ảnh hưởng.
Bộ não có nhiều vùng riêng biệt, mỗi vùng đảm nhiệm các chức năng khác nhau (ví dụ, trí nhớ, khả năng phán đoán và vận động). Khi các tế bào ở một vùng cụ thể bị tổn thương, vùng đó không thể thực hiện các chức năng của nó một cách bình thường.

Alzheimer là bệnh sa sút trí tuệ rất phổ biến, gặp ở 1/3 số người sống trên 80 tuổi

Các loại sa sút trí tuệ khác nhau có liên quan đến các loại tổn thương tế bào não ở các vùng cụ thể của não. Ví dụ, trong bệnh Alzheimer, mức độ cao của một số protein bên trong và bên ngoài tế bào não khiến các tế bào não khó có thể khỏe mạnh và giao tiếp với nhau. Vùng não được gọi là hippocampus (hồi hải mã) là trung tâm học tập và ghi nhớ trong não, và các tế bào não ở vùng này thường bị tổn thương đầu tiên. Đó là lý do tại sao mất trí nhớ thường là một trong những triệu chứng sớm nhất của bệnh Alzheimer.
Mặc dù hầu hết các thay đổi trong não gây ra chứng sa sút trí tuệ là vĩnh viễn và xấu đi theo thời gian, các vấn đề về suy nghĩ và trí nhớ do các tình trạng sau đây có thể cải thiện khi tình trạng này được điều trị hoặc giải quyết:

• Phiền muộn.
• Tác dụng phụ của thuốc.
• Sử dụng rượu quá mức.
• Các vấn đề về tuyến giáp.
• Thiếu hụt vitamin

Làm thế nào để chẩn đoán chứng sa sút trí tuệ?

Trước tiên các bác sĩ sẽ đánh giá xem một người có một tình trạng tiềm ẩn, có khả năng điều trị được, có thể liên quan đến những khó khăn về nhận thức hay không. Khám sức khỏe để đo huyết áp và các dấu hiệu quan trọng khác, cũng như xét nghiệm máu và các chất lỏng khác trong phòng thí nghiệm để kiểm tra mức độ của các hóa chất, hormone và vitamin khác nhau, có thể giúp phát hiện hoặc loại trừ các nguyên nhân có thể gây ra các triệu chứng.
Đánh giá tiền sử bệnh tật và gia đình của một người có thể cung cấp manh mối quan trọng về nguy cơ sa sút trí tuệ. Các câu hỏi điển hình có thể bao gồm hỏi về việc liệu bệnh sa sút trí tuệ có di truyền trong gia đình hay không, cách thức và thời điểm các triệu chứng bắt đầu, những thay đổi trong hành vi và tính cách và liệu người đó có đang dùng một số loại thuốc có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng hay không.
Các quy trình sau đây cũng có thể được sử dụng để chẩn đoán chứng sa sút trí tuệ:

• Kiểm tra nhận thức và thần kinh. Những bài kiểm tra này được sử dụng để đánh giá khả năng tư duy và thể chất. Chúng bao gồm các bài đánh giá về trí nhớ, khả năng giải quyết vấn đề, kỹ năng ngôn ngữ và kỹ năng toán học, cũng như sự cân bằng, phản ứng giác quan và phản xạ.
• Chụp não. Các xét nghiệm này có thể xác định đột quỵ, khối u và các vấn đề khác có thể gây ra chứng sa sút trí tuệ. Chụp cũng xác định những thay đổi trong cấu trúc và chức năng của não. Các chụp não phổ biến nhất là:
  – Chụp cắt lớp vi tính (CT), sử dụng tia X để tạo ra hình ảnh của não và các cơ quan khác
  – Chụp cộng hưởng từ (MRI), sử dụng từ trường và sóng vô tuyến để tạo ra hình ảnh chi tiết về cấu trúc cơ thể, bao gồm mô, cơ quan, xương và dây thần kinh
  – Chụp cắt lớp phát xạ Positron (PET), sử dụng bức xạ để cung cấp hình ảnh về hoạt động của não
• Đánh giá tâm thần. Việc đánh giá này sẽ giúp xác định xem trầm cảm hoặc một tình trạng sức khỏe tâm thần khác có đang gây ra hoặc góp phần vào các triệu chứng của một người hay không.
• Các xét nghiệm di truyền. Một số chứng mất trí nhớ là do gen của một người gây ra. Trong những trường hợp này, xét nghiệm di truyền có thể giúp mọi người biết liệu họ có nguy cơ bị sa sút trí tuệ hay không. Điều quan trọng là phải nói chuyện với một cố vấn di truyền trước và sau khi làm xét nghiệm, cùng với các thành viên trong gia đình và bác sĩ.
• Xét nghiệm máu. Hiện các bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm máu để đo nồng độ beta-amyloid, một loại protein tích tụ bất thường ở những người mắc bệnh Alzheimer. Một số xét nghiệm máu khác đang được phát triển. Tuy nhiên, sự sẵn có của các xét nghiệm chẩn đoán bệnh Alzheimer và các bệnh sa sút trí tuệ liên quan vẫn còn hạn chế.
  Phát hiện sớm các triệu chứng là rất quan trọng, vì một số nguyên nhân có thể được điều trị. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, nguyên nhân của bệnh sa sút trí tuệ không xác định được và không thể điều trị. Tuy nhiên, chẩn đoán sớm có thể giúp kiểm soát tình trạng bệnh và lập kế hoạch trước.

Điều trị và chăm sóc sa sút trí tuệ

Điều trị chứng sa sút trí tuệ phải phụ thuộc vào nguyên nhân của nó. Trong trường hợp hầu hết các chứng sa sút trí tuệ tiến triển, bao gồm cả bệnh Alzheimer, không có cách chữa trị, nhưng một phương pháp điều trị – aducanumab (Aduhelm ™) – là liệu pháp đầu tiên chứng minh rằng đã loại bỏ được amyloid, một trong những dấu hiệu của bệnh Alzheimer, ra khỏi não. Những người khác có thể tạm thời làm chậm sự tồi tệ của các triệu chứng sa sút trí tuệ và cải thiện chất lượng cuộc sống. Các loại thuốc tương tự được sử dụng để điều trị bệnh Alzheimer là một trong những loại thuốc đôi khi được kê đơn để giúp điều trị các triệu chứng của các loại bệnh sa sút trí tuệ khác. Trong khi đó, các liệu pháp không dùng thuốc cũng có thể làm giảm bớt một số triệu chứng của bệnh sa sút trí tuệ.
(Xem thêm: Thuốc chữa bệnh Alzheimer và các liệu pháp thay thế khác)

Nguy cơ sa sút trí tuệ và cách phòng ngừa

Một số yếu tố nguy cơ của chứng sa sút trí tuệ, chẳng hạn như tuổi tác và di truyền là không thể thay đổi được. Bên cạnh đó, các nhà nghiên cứu vẫn tiếp tục khám phá tác động của các yếu tố nguy cơ khác đối với sức khỏe não bộ và việc ngăn ngừa chứng sa sút trí tuệ.
Nghiên cứu được báo cáo tại Hội nghị Quốc tế Hiệp hội Bệnh Alzheimer năm 2019 cho thấy rằng áp dụng lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống lành mạnh, không hút thuốc, tập thể dục thường xuyên và phương pháp kích thích nhận thức, có thể làm giảm nguy cơ suy giảm nhận thức và sa sút trí tuệ.
(Xem thêm: Bệnh Alzheimer có thể ngăn ngừa được không?)

Tập luyện thể chất hợp lý có thể giúp hạn chế chứng sa sút trí tuệ ở người cao tuổi

TPBVSK Neurocard Max có chứa hoạt chất Bacopa Monnieri (Bacomind®) và Omega 3 (VIVOMEGA®) giúp hỗ trợ phòng ngừa các tác hại do lo lắng, căng thẳng gây nên. Để được tư vấn kỹ hơn, vui lòng để lại thông tin và câu hỏi ở phía dưới.

Nguồn: Bác sĩ Đặng Minh Tuấn