Ở những bài trước chúng ta đã hiểu được stress là một trạng thái bất ổn về mặt cảm xúc, tinh thần liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau. Trong cuộc sống, chúng ta thường gặp các loại stress nào? Hãy cùng tìm hiểu ở bài viết dưới đây nhé:
Thể loại stress: Rối loạn căng thẳng cấp tính (ASD)
Loại stress thể Rối Loạn Căng Thẳng Cấp Tính (ASD-Acute Stress Disorder) là một chẩn đoán tâm lý tương đối mới. Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ lần đầu tiên giới thiệu hội chứng này với tạp chí Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê về Rối loạn Sức khỏe Tâm thần vào năm 1994.
Mặc dù nó có nhiều triệu chứng giống như Rối Loạn Căng Thẳng Sau Sang Chấn (PTSD), nhưng ASD là một chẩn đoán khác biệt. Một người bị ASD gặp phải tình trạng đau khổ tâm lý ngay lập tức sau một sự kiện đau buồn. Không giống như PTSD, ASD là một tình trạng tạm thời và các triệu chứng thường tồn tại ít nhất từ 3 đến 30 ngày sau sự kiện đau buồn. Nếu một người trải qua các triệu chứng lâu hơn một tháng, bác sĩ thường sẽ chẩn đoán là PTSD.
Thể Loại stress thể Rối loạn căng thẳng cấp tính
Triệu chứng thể loại stress ASD:
Những người bị ASD có các triệu chứng tương tự như PTSD và các rối loạn căng thẳng khác.
Các triệu chứng ASD thuộc năm loại chính:
- Các triệu chứng xâm nhập: Điều này xảy ra khi một người không thể ngừng quay lại một sự kiện đau buồn thông qua sự hồi tưởng, ký ức hoặc giấc mơ.
- Tâm trạng tiêu cực: Một người có thể trải qua những suy nghĩ tiêu cực, buồn bã và tâm trạng thấp.
- Các triệu chứng phân ly: Chúng có thể bao gồm cảm giác thực tế bị thay đổi, thiếu nhận thức về môi trường xung quanh và không thể nhớ các phần của sự kiện đau buồn.
- Các triệu chứng lẩn tránh: Những người có các triệu chứng này cố ý tránh những suy nghĩ, cảm xúc, con người hoặc địa điểm mà họ nghĩ nó có liên quan đến sự kiện đau buồn.
- Các triệu chứng kích thích: Chúng có thể bao gồm mất ngủ và các rối loạn giấc ngủ khác, khó tập trung và cáu kỉnh hoặc hung hăng, có thể bằng lời nói hoặc thể chất: Người đó cũng có thể cảm thấy căng thẳng hoặc cảnh giác và rất dễ bị giật mình.
Nguyên nhân thể loại stress ASD:
Mọi người có thể phát triển ASD sau khi trải qua một hoặc nhiều sự kiện đau buồn. Một sự kiện đau buồn có thể gây ra tổn hại đáng kể về thể chất, tình cảm hoặc tâm lý.
Trong số những người khác, các sự kiện đau thương có thể xảy ra có thể bao gồm:
- cái chết của một người thân yêu
- nguy cơ tử vong hoặc thương tích nghiêm trọng
- thảm họa thiên nhiên
- tai nạn xe cơ giới
- tấn công tình dục, cưỡng hiếp hoặc lạm dụng gia đình
- nhận chẩn đoán giai đoạn cuối
- sống sót sau chấn thương sọ não
Các yếu tố nguy cơ tăng cao thể loại stress ASD:
Một người có thể bị ASD tại bất kỳ thời điểm nào trong cuộc đời của họ. Tuy nhiên, một số người có thể có nguy cơ phát triển tình trạng này cao hơn những người khác. Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển ASD bao gồm:
- trước đây đã từng trải qua, chứng kiến hoặc có kiến thức về một sự kiện đau buồn nào đó
- tiền sử bị các rối loạn sức khỏe tâm thần khác
- tiền sử phản ứng phân ly đối với các sự kiện đau buồn trong quá khứ
- dưới 40 tuổi
- là nữ
Điều trị thể loại stress ASD:
Cách chữa bệnh stress thuộc thể ASD có thể bao gồm các lựa chọn:
- Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT). Các bác sĩ thường khuyến nghị CBT là phương pháp điều trị đầu tiên cho những người bị ASD. CBT liên quan đến việc làm việc với một chuyên gia sức khỏe tâm thần được đào tạo để phát triển các chiến lược đối phó hiệu quả.
- Sự quan tâm. Các biện pháp can thiệp dựa trên chánh niệm dạy các kỹ thuật quản lý căng thẳng và lo lắng. Chúng có thể bao gồm thiền và các bài tập thở.
- Thuốc men. Chuyên gia chăm sóc sức khỏe có thể kê đơn thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc chống co giật để giúp điều trị các triệu chứng. (Xem thêm phần Điều trị stress, những quan điểm khoa học)
Phòng ngừa thể loại stress ASD:
Không phải lúc nào bạn cũng có thể tránh được những sự kiện đau buồn. Tuy nhiên, có nhiều cách để giảm nguy cơ phát triển ASD sau này. Chúng có thể bao gồm:
- tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần sau một sự kiện đau buồn
- tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè
- được điều trị các chứng rối loạn sức khỏe tâm thần khác
- làm việc với một huấn luyện viên hành vi để phát triển các cơ chế đối phó hiệu quả
- được đào tạo chuẩn bị nếu công việc của một người có nguy cơ cao tiếp xúc với các sự kiện đau buồn
Thể loại stress: Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD):
Loại stress Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) là những hồi tưởng mang tính thâm nhập, tái hiện của một sự kiện sang chấn quá mạnh; sự hồi tưởng kéo dài> 1 tháng và bắt đầu trong vòng 6 tháng sau sự kiện. Rối loạn căng thẳng sau sang chấn có thể xảy ra với một người sau khi trải qua một sự kiện đau buồn khiến họ cảm thấy sợ hãi, sốc hoặc bất lực. Nó có thể có những ảnh hưởng lâu dài, bao gồm hồi tưởng, khó ngủ và lo lắng.Triệu chứng cũng bao gồm việc né tránh các kích thích liên quan đến sự kiện sang chấn, các cơn ác mộng, và hồi tưởng. Chẩn đoán dựa trên bệnh sử.
Thể loại stress Rối loạn căng thẳng sau sang chấn
Triệu chứng thể loại stress PTSD:
Để một người được chẩn đoán PTSD, họ phải đáp ứng các tiêu chí do Sổ tay thống kê và chẩn đoán của Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA) Ấn bản lần thứ năm (DSM-5) đưa ra. Theo các hướng dẫn này, người đó phải:
– Đã tiếp xúc với cái chết hoặc bị đe dọa, thương tích nghiêm trọng hoặc bạo lực tình dục cho dù trực tiếp, thông qua chứng kiến, nó xảy ra với một người thân yêu, hoặc trong nhiệm vụ chuyên môn
– Trải nghiệm những điều sau trong hơn một tháng:
- một hoặc nhiều triệu chứng xâm nhập
- một hoặc nhiều triệu chứng lảng tránh
- hai hoặc nhiều triệu chứng ảnh hưởng đến tâm trạng và suy nghĩ
- hai hoặc nhiều triệu chứng kích thích và phản ứng bắt đầu sau chấn thương
Dưới đây là một số ví dụ về bốn loại triệu chứng này:
Các triệu chứng xâm nhập:
- ác mộng
- hồi tưởng và cảm giác rằng sự kiện đang diễn ra một lần nữa
- suy nghĩ sợ hãi
Các triệu chứng lảng tránh:
- từ chối thảo luận về sự kiện đã gây tổn thương
- tránh các tình huống nhắc nhở người đó về sự kiện
Các triệu chứng kích thích và phản ứng:
- khó ngủ
- cáu kỉnh và bộc phát tức giận
- quá mẫn cảm với những nguy hiểm có thể xảy ra
- cảm thấy căng thẳng và lo lắng
Các triệu chứng ảnh hưởng đến tâm trạng và suy nghĩ:
- không có khả năng nhớ một số khía cạnh của sự kiện
- cảm giác tội lỗi và đổ lỗi
- cảm thấy bị tách biệt và xa lánh với những người khác và tê liệt về tình cảm và tinh thần
- giảm hứng thú với cuộc sống
- khó tập trung
- các vấn đề về sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như trầm cảm, ám ảnh và lo lắng
Ngoài ra, các triệu chứng phải dẫn đến đau khổ hoặc khó thích ứng với công việc hoặc khó khăn khi tiếp xúc các mối quan hệ, và chúng không phải do sử dụng thuốc hoặc các chất khác, hoặc không do một tình trạng sức khỏe khác.
Các triệu chứng về thể chất:
Cũng có thể có các triệu chứng thực thể, nhưng những triệu chứng này không được bao gồm trong tiêu chí DSM-5:
- các tác động thể chất bao gồm đổ mồ hôi, run rẩy, đau đầu, chóng mặt, các vấn đề về dạ dày, đau nhức và đau ngực
- hệ thống miễn dịch suy yếu có thể dẫn đến nhiễm trùng thường xuyên hơn
- rối loạn giấc ngủ có thể dẫn đến mệt mỏi và các vấn đề khác
Nguyên nhân thể loại stress PTSD:
- PTSD có thể phát triển sau một sự kiện sang chấn. Những ví dụ bao gồm:
- tham gia chiến tranh
- thảm họa thiên nhiên
- tai nạn nghiêm trọng
- bị tấn công khủng bố
- bị mất người thân, cho dù việc này có liên quan đến bạo lực hay không
- bị hiếp dâm hoặc các hình thức lạm dụng khác
- bị hành hung cá nhân
- là nạn nhân của tội phạm
- nhận được đe dọa tính mạng
Bất kỳ tình huống nào gây ra sợ hãi, sốc, kinh hoàng hoặc bất lực đều có thể dẫn đến PTSD.
Các yếu tố nguy cơ thể loại stress PTSD:
Vẫn chưa rõ tại sao một số người phát triển PTSD trong khi những người khác thì không. Tuy nhiên, các yếu tố nguy cơ sau đây có thể làm tăng cơ hội gặp phải các triệu chứng:
- gặp các vấn đề khác sau một sự kiện, chẳng hạn như mất người thân và mất việc làm
- thiếu hỗ trợ xã hội sau một sự kiện
- có tiền sử các vấn đề sức khỏe tâm thần hoặc sử dụng chất kích thích
- bị lạm dụng trong quá khứ, ví dụ, trong thời thơ ấu
- sức khỏe thể chất kém trước hoặc do hậu quả của một sự kiện
Một số yếu tố thể chất và di truyền có thể đóng một vai trò nào đó. Những điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng bị lo âu, trầm cảm và PTSD.
- Cấu trúc não: Hình ảnh quét não cho thấy vùng hồi hải mã có vẻ khác biệt ở những người bị PTSD so với những người khác. Hồi hải mã có liên quan đến việc xử lý cảm xúc và ký ức, và nó có thể ảnh hưởng đến cơ hội có những đoạn hồi tưởng
Đối phó với căng thẳng: Mức độ hormone thường được tiết ra trong tình huống chiến đấu hoặc bay dường như khác nhau ở những người bị PTSD. - Giới tính: Điều này có thể đóng một vai trò nào đó. Các nghiên cứu cho thấy rằng, trong khi nam giới dễ bị bạo lực hơn thì phụ nữ có nguy cơ mắc PTSD cao hơn.
Sàng lọc thể loại stress PTSD:
Là một phần của quy trình chẩn đoán, người đó có thể được làm xét nghiệm sàng lọc để đánh giá xem họ có bị PTSD hay không. Thời gian thực hiện cho việc này có thể từ 15 phút đến một số phiên kéo dài một giờ. Đánh giá dài hơn có thể được sử dụng nếu có liên quan đến pháp lý hoặc nếu phụ thuộc vào yêu cầu về khuyết tật.
Nếu các triệu chứng biến mất sau một vài tuần, có thể được chẩn đoán là rối loạn căng thẳng cấp tính.
PTSD có xu hướng kéo dài hơn và các triệu chứng nghiêm trọng hơn và có thể không xuất hiện cho đến một thời gian sau sự kiện.
Nhiều người hồi phục trong vòng 6 tháng, nhưng một số tiếp tục gặp các triệu chứng trong vài năm.
Điều trị thể loại stress PTSD:
Cách chữa bệnh stress thể PTSD thường bao gồm liệu pháp tâm lý và tư vấn, dùng thuốc hoặc kết hợp.
Các lựa chọn cho liệu pháp tâm lý sẽ được điều chỉnh đặc biệt để quản lý chấn thương.
Chúng bao gồm:
Liệu pháp xử lý nhận thức (CPT):
Còn được gọi là tái cấu trúc nhận thức, cá nhân học cách suy nghĩ về mọi thứ theo cách mới. Hình ảnh tinh thần về sự kiện đau thương có thể giúp họ vượt qua chấn thương, để kiểm soát nỗi sợ hãi và đau khổ.
Liệu pháp tiếp xúc: Nói nhiều lần về sự kiện hoặc đối mặt với nguyên nhân gây ra nỗi sợ hãi trong một môi trường an toàn và được kiểm soát có thể giúp người đó cảm thấy họ có quyền kiểm soát nhiều hơn đối với suy nghĩ và cảm xúc của mình. Tuy nhiên, hiệu quả của phương pháp điều trị này vẫn còn bị nghi ngờ và nó phải được thực hiện cẩn thận, nếu không có thể có nguy cơ làm các triệu chứng trở nên tồi tệ hơn.
Thuốc men:
Một số loại thuốc có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng của PTSD.
Các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI), chẳng hạn như paroxetine, thường được sử dụng. SSRI cũng giúp điều trị trầm cảm, lo lắng và các vấn đề về giấc ngủ, các triệu chứng thường liên quan đến PTSD. Đã có một số báo cáo rằng thuốc chống trầm cảm có thể làm tăng nguy cơ tự tử ở những người dưới 24 tuổi.
Đôi khi, thuốc benzodiazepine có thể được sử dụng để điều trị chứng cáu kỉnh, mất ngủ và lo lắng. Tuy nhiên, Trung tâm Quốc gia về PTSD không khuyến nghị những điều này, bởi vì chúng không điều trị các triệu chứng cốt lõi và chúng có thể dẫn đến phụ thuộc.
(Xem thêm phần Điều trị stress, những quan điểm khoa học)
Nói tóm lại, có 2 loại stress chính là rối loạn căng thẳng cấp tính và rối loạn căng thẳng sau sang chấn. Dù ở thể nào thì việc phát hiện và điều trị ngay ở những bước đầu tiên đều rất quan trọng. Nếu bạn cần được tư vấn thêm về vấn đề này, hãy đều lại câu hỏi cho chuyên gia của Neurocard Max ở dưới nhé.
