“Sức khỏe tâm thần là trạng thái hạnh phúc, trong đó một người nhận ra khả năng của bản thân có thể đối phó với những căng thẳng bình thường của cuộc sống, có thể làm việc hiệu quả và có thể đóng góp cho cộng đồng của mình”. Trong bài viết này, chúng tôi giải thích khái niệm sức khỏe tâm thần là gì và bệnh tâm thần là gì. Chúng tôi cũng mô tả các loại rối loạn tâm thần phổ biến nhất, bao gồm các dấu hiệu ban đầu và cách điều trị chúng.
Có một sức khỏe tâm thần tốt sẽ đảm bảo hạnh phúc lâu dài, bền vững
Sức khỏe tâm thần là gì?
Sức khỏe tâm thần là khái niệm đề cập đến nhận thức, hành vi và tình cảm. Đó là về cách mọi người suy nghĩ, cảm nhận và cư xử. Đôi khi, người ta sử dụng thuật ngữ “sức khỏe tâm thần” để chỉ sự vắng mặt của một rối loạn tâm thần.
Sức khỏe tâm thần có thể ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, các mối quan hệ và sức khỏe thể chất. Các yếu tố có trong cuộc sống của con người, kết nối giữa các cá nhân và các yếu tố thể chất đều có thể góp phần gây ra sự gián đoạn về sức khỏe tâm thần.
Chăm sóc sức khỏe tâm thần có thể duy trì khả năng tận hưởng cuộc sống của một người. Thực hiện điều này liên quan đến việc đạt được sự cân bằng giữa các hoạt động sống, trách nhiệm và nỗ lực để đạt được khả năng phục hồi tâm lý.
Các tình trạng như căng thẳng, trầm cảm và rối loạn lo âu đều có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần và phá vỡ thói quen của một người.
Xem thêm: Căng thẳng và Stress gây tác hại gì cho sức khỏe
Xem thêm: Chi tiết rối loạn lo âu là gì
WHO nhấn mạnh rằng sức khỏe tâm thần “không chỉ là sự vắng mặt của các rối loạn hoặc khuyết tật tâm thần”. Sức khỏe tâm thần đỉnh cao không chỉ là tránh các điều kiện tác động mà còn là chăm sóc sức khỏe và hạnh phúc bền vững.
Họ cũng nhấn mạnh rằng việc bảo tồn và phục hồi sức khỏe tâm thần là rất quan trọng đối với từng cá nhân, cũng như đối với các cộng đồng và xã hội khác nhau trên thế giới.
Sức khỏe tâm thần bị ảnh hưởng bởi các yếu tố nào
Mọi người đều có một số nguy cơ phát triển chứng rối loạn sức khỏe tâm thần, bất kể tuổi tác, giới tính, thu nhập hoặc dân tộc của họ.
Ở Hoa Kỳ và phần lớn các nước phát triển, rối loạn tâm thần là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tổn hại đến chất lượng cuộc sống. Hoàn cảnh xã hội, tài chính, các yếu tố sinh học và lựa chọn lối sống đều có thể hình thành nên sức khỏe tâm thần của một người.
Điều quan trọng cần lưu ý là sức khỏe tâm thần tốt hay không phụ thuộc vào sự cân bằng tinh tế giữa các yếu tố. Một số yếu tố của cuộc sống và thế giới nói chung có thể kết hợp với nhau để góp phần gây ra các rối loạn về tâm thần.
Các yếu tố sau đây có thể góp phần làm gián đoạn sức khỏe tâm thần:
Áp lực kinh tế và xã hội liên tục
Phương tiện tài chính hạn chế hoặc thuộc vào nhóm dân tộc bị thiệt thòi hoặc bị ngược đãi có thể làm tăng nguy cơ rối loạn sức khỏe tâm thần.
Các nhà nghiên cứu cũng giải thích sự khác biệt về tính sẵn có và chất lượng của điều trị sức khỏe tâm thần cho một số nhóm nhất định về các yếu tố có thể thay đổi theo thời gian và các yếu tố không thể thay đổi, là vĩnh viễn.
Các yếu tố có thể thay đổi được đối với các rối loạn sức khỏe tâm thần bao gồm:
- điều kiện kinh tế xã hội, chẳng hạn như việc làm có sẵn ở địa phương hay không
- nghề nghiệp
- mức độ tham gia xã hội của một người
- giáo dục
- chất lượng nhà ở
Các yếu tố không thể thay đổi bao gồm:
- giới tính
- tuổi
- dân tộc
Nghiên cứu liệt kê giới tính như một yếu tố có thể thay đổi và không thể thay đổi. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng ở phụ nữ có nguy cơ gặp phải tình trạng sức khỏe tâm thần không tốt lên 3,96 lần.
Những người có “tình trạng kinh tế yếu kém” cũng đạt điểm cao nhất về tình trạng sức khỏe tâm thần trong nghiên cứu này.
Sức khỏe tâm thần bị ảnh hưởng bới yếu tố phân biệt trong cộng đồng xã hội
Hiện nay, các nhà khoa học cũng nhận thấy tình trạng rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em và thanh thiếu niên cũng đang trở nên là một vấn đề rất cấp bách trong xã hội, cần phải được quan tâm.
> Xem thêm: Rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em
Yếu tố sinh học
NIMH cho rằng tiền sử gia đình di truyền có thể làm tăng khả năng của các tình trạng sức khỏe tâm thần, vì một số gen và biến thể gen khiến một người có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Tuy nhiên, nhiều yếu tố khác góp phần vào sự phát triển của những rối loạn này.
Có gen có liên quan đến rối loạn sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như trầm cảm hoặc tâm thần phân liệt, không đảm bảo rằng bệnh sẽ phát triển. Tương tự như vậy, những người không có gen liên quan hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần vẫn có thể có các vấn đề về sức khỏe tâm thần.
Các tình trạng sức khỏe tâm thần như căng thẳng, trầm cảm và lo lắng có thể phát triển do các vấn đề sức khỏe thể chất tiềm ẩn, thay đổi cuộc sống, chẳng hạn như ung thư, tiểu đường và đau mãn tính.
Các loại bệnh tâm thần phổ biến nhất như sau
- rối loạn lo âu
- rối loạn tâm trạng
- rối loạn tâm thần phân liệt
Rối loạn lo âu
Theo Hiệp hội Lo lắng và Trầm cảm Hoa Kỳ, rối loạn lo âu là loại bệnh tâm thần phổ biến nhất.
Những người mắc các chứng này có nỗi sợ hãi hoặc lo lắng nghiêm trọng, liên quan đến một số đồ vật hoặc tình huống nhất định. Hầu hết những người bị rối loạn lo âu sẽ cố gắng tránh tiếp xúc với bất cứ thứ gì gây ra sự lo lắng của họ.
Một số ví dụ về rối loạn lo âu là
Rối loạn lo âu lan tỏa (GAD)
Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ định nghĩa GAD là sự lo lắng không cân xứng làm gián đoạn cuộc sống hàng ngày.
Mọi người cũng có thể gặp các triệu chứng thể chất, bao gồm
- bồn chồn
- sự mệt mỏi
- căng cơ
- giấc ngủ bị gián đoạn
Một đợt các triệu chứng lo lắng không nhất thiết phải cần đến một nguyên nhân cụ thể nào đó ở những người bị GAD. Họ có thể lo lắng quá mức khi gặp phải những tình huống hàng ngày không gây nguy hiểm trực tiếp, chẳng hạn như làm việc nhà hoặc giữ lịch hẹn. Một người bị GAD đôi khi có thể cảm thấy lo lắng mà không có tác nhân cụ thể nào cả.
Rối loạn hoảng sợ
Những người mắc chứng rối loạn hoảng sợ thường xuyên trải qua các cơn hoảng loạn, liên quan đến nỗi kinh hoàng bất ngờ, choáng ngợp hoặc cảm giác sắp xảy ra thảm họa và cái chết.
Chứng rối loạn hoảng sợ rất hay gặp ở trẻ nhỏ
Ám ảnh
Có nhiều loại ám ảnh khác nhau:
- Ám ảnh đơn giản: Những ám ảnh này có thể liên quan đến nỗi sợ hãi không cân xứng đối với các đối tượng, tình huống hoặc động vật cụ thể. Chứng sợ nhện là một ví dụ phổ biến. Tìm hiểu thêm về chứng ám ảnh sợ hãi đơn giản tại đây.
- Chứng sợ xã hội: Đôi khi được gọi là chứng lo âu xã hội, đây là nỗi sợ hãi khi phải chịu sự đánh giá của người khác. Những người mắc chứng sợ xã hội thường hạn chế tiếp xúc với môi trường xã hội.
- Agoraphobia: Thuật ngữ này ám chỉ nỗi sợ hãi về những tình huống khó khăn trong việc chạy trốn, chẳng hạn như đang ở trong thang máy hoặc tàu đang di chuyển. Nhiều người hiểu nhầm nỗi ám ảnh này là nỗi sợ hãi khi ở bên ngoài.
Chứng ám ảnh mang tính cá nhân sâu sắc và các bác sĩ không biết rõ mọi loại bệnh. Có thể có hàng ngàn nỗi ám ảnh, và những gì có vẻ bất thường đối với một người có thể là một vấn đề nghiêm trọng chi phối cuộc sống hàng ngày của người khác.
Chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)
Những người bị OCD có những ám ảnh và cưỡng chế. Nói cách khác, họ thường xuyên phải trải qua những suy nghĩ căng thẳng, liên tục và bị thôi thúc mạnh mẽ để thực hiện các hành động lặp đi lặp lại, chẳng hạn như rửa tay..
Sang chấn tâm lý (PTSD)
PTSD có thể xảy ra sau khi một người trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện đau buồn hoặc căng thẳng sâu sắc. Trong loại sự kiện này, người đó nghĩ rằng tính mạng của họ hoặc tính mạng của người khác đang gặp nguy hiểm. Họ có thể cảm thấy sợ hãi hoặc không kiểm soát được những gì đang xảy ra.
Những cảm giác chấn thương và sợ hãi sau đó có thể góp phần vào PTSD.
Rối loạn tâm trạng
Mọi người cũng có thể gọi rối loạn tâm trạng là rối loạn cảm xúc hoặc rối loạn trầm cảm.
Những người mắc các tình trạng này có những thay đổi đáng kể về tâm trạng, thường liên quan đến hưng cảm- là giai đoạn tràn đầy năng lượng và phấn chấn, hoặc trầm cảm. Ví dụ về rối loạn tâm trạng bao gồm:
- Trầm cảm nặng: Một cá nhân bị trầm cảm nặng thường xuyên có tâm trạng thấp thỏm và mất hứng thú với các hoạt động và sự kiện mà họ đã yêu thích trước đó. Họ có thể cảm thấy buồn bã kéo dài hoặc buồn bã tột độ.
- Rối loạn lưỡng cực: Một người bị rối loạn lưỡng cực trải qua tâm trạng, mức năng lượng, mức độ hoạt động và khả năng tiếp tục cuộc sống hàng ngày của họ. Giai đoạn tâm trạng cao được gọi là giai đoạn hưng cảm, trong khi giai đoạn trầm cảm mang lại tâm trạng thấp.
- Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD): Giảm ánh sáng ban ngày trong các tháng mùa thu, mùa đông và đầu mùa xuân gây ra loại trầm cảm nặng này. Nó phổ biến nhất ở các nước xa đường xích đạo.
Rối loạn tâm thần phân liệt
Các nhà chức trách sức khỏe tâm thần vẫn đang cố gắng xác định xem tâm thần phân liệt là một chứng rối loạn đơn lẻ hay một nhóm bệnh liên quan. Đó là một điều kiện rất phức tạp.
Các dấu hiệu của bệnh tâm thần phân liệt thường phát triển ở độ tuổi từ 16 đến 30 tuổi. Cá nhân sẽ có những suy nghĩ có vẻ rời rạc và họ cũng có thể cảm thấy khó khăn trong việc xử lý thông tin.
Tâm thần phân liệt có các triệu chứng tích cực và tiêu cực. Các triệu chứng tích cực bao gồm ảo tưởng, rối loạn suy nghĩ và ảo giác. Các triệu chứng tiêu cực bao gồm rút lui, thiếu động lực và tâm trạng không ổn định hoặc không phù hợp.
Dấu hiệu cảnh báo sớm của một rối loạn sức khỏe tâm thần là gì
Không có bài kiểm tra hoặc quét thể chất nào cho biết một cách đáng tin cậy liệu một người có phát triển bệnh tâm thần hay không. Tuy nhiên, mọi người nên chú ý những dấu hiệu bất thường có thể có của rối loạn sức khỏe tâm thần sau đây:
- Ăn hoặc ngủ quá nhiều hoặc quá ít
- Xa lánh mọi người và các hoạt động thường ngày
- Có năng lượng thấp hoặc không có
- Cảm thấy tê liệt hoặc không có gì quan trọng
- Đau nhức không rõ nguyên nhân
- Cảm thấy bất lực hoặc tuyệt vọng
- Hút thuốc, uống rượu hoặc sử dụng ma túy nhiều hơn bình thường
- Cảm thấy bối rối bất thường, hay quên, căng thẳng, tức giận, khó chịu, lo lắng hoặc sợ hãi
- La mắng hoặc đánh nhau với gia đình và bạn bè
- Trải qua những thay đổi tâm trạng nghiêm trọng gây ra các vấn đề trong các mối quan hệ
- Có những suy nghĩ và ký ức dai dẳng bạn không thể thoát ra khỏi đầu
- Nghe giọng nói hoặc tin những điều không có thật
- Nghĩ đến việc làm hại bản thân hoặc người khác
- Không có khả năng thực hiện các công việc hàng ngày như chăm sóc con cái, đi làm hoặc đi học
Điều trị rối loạn sức khỏe tâm thần như thế nào
Có nhiều phương pháp khác nhau để quản lý các vấn đề sức khỏe tâm thần. Việc điều trị mang tính cá nhân cao và những gì hiệu quả với người này có thể không hiệu quả với người khác.
Một số chiến lược hoặc phương pháp điều trị sẽ thành công hơn khi kết hợp với những phương pháp khác. Một người mắc chứng rối loạn tâm thần mãn tính có thể chọn các phương án khác nhau ở các giai đoạn khác nhau trong cuộc đời của họ.
Bệnh nhân cần hợp tác chặt chẽ với một bác sĩ có thể giúp họ xác định nhu cầu của họ và cung cấp cho họ phương pháp điều trị phù hợp.
Điều trị có thể bao gồm:
Tâm lý trị liệu hoặc liệu pháp nói chuyện
Loại điều trị này có một cách tiếp cận tâm lý để điều trị bệnh tâm thần. Liệu pháp hành vi nhận thức, liệu pháp tiếp xúc và liệu pháp hành vi biện chứng là những ví dụ.
Bác sĩ tâm thần, nhà tâm lý học, nhà trị liệu tâm lý và một số bác sĩ chăm sóc chính thực hiện loại điều trị này.
Nó có thể giúp mọi người hiểu được gốc rễ của bệnh tâm thần của họ và bắt đầu thực hiện các mô hình suy nghĩ lành mạnh hơn để hỗ trợ cuộc sống hàng ngày và giảm nguy cơ cô lập và tự làm hại bản thân.
Dùng thuốc
Một số người dùng thuốc được kê đơn, chẳng hạn như thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần và thuốc giải lo âu.
Mặc dù những cách này không thể chữa khỏi chứng rối loạn tâm thần, nhưng một số loại thuốc có thể cải thiện các triệu chứng và giúp một người tiếp tục tương tác xã hội và thói quen bình thường trong khi họ làm việc với sức khỏe tâm thần của mình.
Một số loại thuốc này hoạt động bằng cách thúc đẩy cơ thể hấp thụ các hóa chất tạo cảm giác tốt, chẳng hạn như serotonin, từ não. Các loại thuốc khác hoặc tăng mức độ tổng thể của các hóa chất này hoặc ngăn chặn sự phân hủy hoặc phá hủy của chúng.
Nỗ lực của bản thân
Một người đang đương đầu với những khó khăn về sức khỏe tâm thần thường sẽ cần thay đổi lối sống của họ để tạo điều kiện cho sức khỏe.
Những thay đổi như vậy có thể bao gồm giảm uống rượu, ngủ nhiều hơn và ăn một chế độ ăn uống cân bằng, bổ dưỡng. Mọi người có thể cần phải nghỉ làm hoặc giải quyết các vấn đề với các mối quan hệ cá nhân đã gây tổn hại đến sức khỏe tâm thần của họ.
Những người có các tình trạng như rối loạn lo âu hoặc trầm cảm có thể cần các kỹ thuật thư giãn, bao gồm hít thở sâu, thiền định và chánh niệm.
Có một mạng lưới hỗ trợ, cho dù thông qua các nhóm tự lực hoặc bạn bè thân thiết và gia đình, cũng có thể là điều cần thiết để phục hồi sau bệnh tâm thần.
Sức khỏe tâm thần rất quan trọng trong mọi giai đoạn của cuộc đời, từ thời thơ ấu và thanh thiếu niên cho đến khi trưởng thành. Trong suốt cuộc đời, nếu bạn gặp các vấn đề về sức khỏe tâm thần thì suy nghĩ, tâm trạng và hành vi của bạn có thể bị ảnh hưởng. Mong rằng qua bài viết, người đọc có thể hiểu rõ được khái niệm sức khỏe tâm thần là gì?
TPBVSK Neurocard Max có chứa hoạt chất Bacopa Monnieri (Bacomind®) và Omega 3 (VIVOMEGA®) giúp hỗ trợ phòng ngừa các tác hại do lo lắng, căng thẳng gây nên. Để được tư vấn kỹ hơn, vui lòng để lại thông tin và câu hỏi ở phía dưới.
Nguồn: Bác sĩ Đặng Minh Tuấn
